Chuyện xứ Phù Tang - 1.2014

Vũ Đăng Khuê

Khi đọc được những giòng tản mạn này thì chắc cũng là dịp cận tết Ta, trước khi vào chuyện, xin quí vị “nhận nơi đây” lời chúc của tôi… bằng tiếng Nhật.

“Shinnen Akemashite Omedetou gozaimasu”

Đây là câu chúc rất phổ thông của người Nhật, dịch sang tiếng Việt là “Chúc Mừng Năm Mới” được sử dụng trong mọi tình huống cũng như cho tất cả các đối tượng. Nếu cảm thấy ngắn, quí vị chỉ cần thêm vài chữ “Kotoshi mo yoroshiku onegaishimasu” là vừa đủ xài. Cái câu ngắn ngắn này có thể hiểu theo nhiều nghĩa, chẳng hạn như “Năm nay, tôi cũng mong được （ông, bà, anh, chị） tiếp tục dành mọi ưu ái như các năm trước”, hay “Năm nay, ước mơ những ân tình...nồng thắm từ (ông, bà, anh, chị ….) cũng sẽ không có gì thay đổi”……, cho dù trong suốt nhiều năm qua... “ta” với “mình” chưa một lần…. đối mặt. Lời chúc “tự động phát sinh từ cửa miệng” này khác hẳn với lời chúc của Việt Nam ta, vì cứ phải thay đổi xoành xoạch tùy theo “ước mơ” của ngôi thứ hai. Nếu là dân làm ăn thì “Chúc ông bà, anh chị làm ăn phát tài bằng năm bằng mười năm ngoái”,  nếu là trai chưa vợ, gái chưa chồng thì “Chúc (anh, em, chị, cô) sớm tìm được người trong mộng”, nếu còn đang đi học thì “Chúc em học đâu nhớ đó, mau chóng công thành danh toại cho bố mẹ.... nhờ” v.v.... Lẽ dĩ nhiên là cũng có những lời chúc có thể dùng trong bất kỳ hoàn cảnh nào: “Chúc ông, anh, bà, cô, chị, em…. mạnh khỏe và được nhiều may mắn trong năm mới”. Quí vị thấy phong phú, hay lỉnh kỉnh? Tôi thì thấy cả hai, phong phú với người Việt, nhưng lỉnh kỉnh với người học tiếng Việt vì phải nhớ quá nhiều. Nhưng dầu sao cũng đã thành “lệ” không chúc không được. Tôi thì chỉ dùng câu chúc đơn giản “Chúc Mừng Năm Mới” cho xong chuyện khi gặp phe ta, khỏi phải suy nghĩ xem đối tượng thuộc thành phần nào để chọn câu chúc sao cho thích hợp.Nhân dịp đầu năm, kỳ này tôi sẽ không bàn về những chuyện xung quanh như những lần trước nữa mà xin giành trọn bài viết này nói về Tết với… Nhất, trước hết là

Tết người

Tôi sống ở Nhật đã khá lâu, tính cũng cả hơn nửa đời người. Giá mà có ai đó đặt câu hỏi: Tết Nhật ra làm sao và ông đón tết thế nào? thì chắc tôi sẽ tìm cách trả lời cho qua chuyện: trước tết thì đi mua sắm, ngay đêm giao thừa thì đi đền-chùa, về nhà thì làm vài ly “sake” tống biệt năm cũ, sau tết thì “ta lại kéo cày”. Tôi cũng chưa bao giờ nghĩ là mình sẽ đi tìm một câu trả lời tương đối là coi được, là dễ hiểu, là tới nơi tới chốn về ngày Tết là vì…..
- Tôi đến Nhật vào ngày cuối năm 30/12 của mấy chục năm về trước, được đưa về nhà một người bạn ở Daikanyama (ga Ebisu) gần ngay trung tâm thành phố, bây giờ đã trở thành một địa điểm qui tụ những “thời trang” nhất nhì Tokyo. Khi bước vào nhà, thì thấy trước cửa bày đầy những gì “rất” Nhật, tôi hỏi ông bạn, ông cũng chả biết. Đêm giao thừa năm đó, ông dẫn tôi đi viếng đền “Meiji Jingu” nằm ở Harajuku, chỉ cách nhà khoảng 10 phút xe điện, nói là “cho tôi biết người Nhật đón giao thừa?”, tôi chỉ thấy toàn người là người, họ xếp thành hàng ngang nhích từng bước một, đến trước “chính điện” lạy lạy vài cái rồi thò tay vào trong túi lấy một ít tiền thảy vào cái sân trước mặt, rồi quay lại theo thứ tự đi ra. Đang là dịp nghỉ, mấy hôm sau ông lại dẫn tôi đi vài nơi mà ông nói có “bóng dáng” ngày Tết, tôi cũng đi nhưng không hào hứng lắm, vì thú thật tôi cảm thấy lạnh, cái lạnh đầu tiên như xé da cắt thịt khiến tôi chẳng buồn để ý những gì xung quanh, chỉ mong chóng về nhà ôm cái lò sưởi và nghĩ rằng trước sau gì cũng biết.
- Vài năm sau, thời còn đi học, Tết lại là dịp có thể kiếm tiền gấp đôi, gấp ba, nên tôi thường “xung phong” đi làm thêm ngày tết.
- Ra trường rồi đi làm, đúng ngay lúc Việt Nam đổi chủ, “có nhà không được ở, có nước không được về”, tôi trơ thân cụ. Vào những ngày này thì dăm ba đứa thường tụ lại rủ nhau “tới bến”.
”..sàn gác trọ những tâm hồn bão nổi
Những hào hùng uất hận gối lên nhau
Kẻ thức tỉnh ngu ngơ nhìn nắng mới
Ta làm gì cho hết nửa đời sau.”
(thơ Cao Tần)
- Thời gian cứ trôi và người Việt có mặt tại Nhật mỗi lúc một đông, nhu cầu họp mặt nảy sinh, các hội đoàn ở đây như Hiệp Hội Người Việt tại Nhật, Cộng Đoàn Công Giáo Việt Nam Tại Nhật, Hội Phật Giáo Việt Nam Tại Nhật…. hợp nhau tổ chức mừng Xuân. Là người đi trước, ham vui, tôi được “điều động” vào “khâu” văn nghệ. Muốn ngon lành để ra mắt công chúng thì phải chuẩn bị, tập dượt, và thế là coi như “tiêu tùng” mấy ngày nghỉ tết.
Vào những ngày cuối năm, thấy đứa con gái cứ nhắc “bố, mua nengajo cho con chưa?”, và cháu còn xin đi ngắm mặt trời mọc sáng sớm mùng 1, cậu con trai thì thông báo: giao thừa năm nay tụi con sẽ “count down” tại….., “mẹ cháu” thì nhắc nhở ghé hàng 100 yen mua vài dụng cụ để “tổng vệ sinh” nhà cửa、thế là đầu óc tôi bị lôi kéo vào những miên man không dứt khiến tôi thẫn thờ cả buổi. Rồi tôi… quyết định: cố gắng nhớ và ghi lại những câu chuyện đã thấy, đã đọc, đã cảm nghiệm của chính mình về ngày Tết. Xin hiểu đây chỉ là những ghi nhận hoàn toàn chủ quan chứ không phải là một bài có tính cách…. “khảo luận”.

Tết người

Ngày xưa người Nhật ăn tết cũng giống như phe ta, gọi “tết” là “Shogatsu” (正月-tháng giêng âm lịch) nhưng có lẽ để tiện việc….sổ sách, phù hợp với những liên lạc với nước ngoài họ đã đổi sang dùng dương lịch từ năm Minh Trị thứ 5 (năm 1873), nhưng vẫn sử dụng từ “Shogatsu” cho ngày tết dương lịch, tuy thế cũng còn một vài nơi trong tỉnh Okinawa, Kagoshima, đảo Amamigun vẫn còn đón tết âm lịch. 

Cánh thiệp đầu xuân

                  Nengajo design sẵn - Nengajo ….. trống trơn

Người Nhật không có thói quen dùng thiệp tết bỏ vào phong bì, ngày Tết họ dùng một loại bưu thiếp có cái tên dài ngoằng “Otoshidama Tsuki Yubin Hagaki” (お年玉付郵便はがき) gọi tắt là “Nengajo-年賀状” hay “Nengahagaki－年賀はがき”, là loại bưu thiếp có in sẵn tem và cũng là một tờ vé số, bắt đầu bán vào khoảng đầu tháng 11 tại bưu điện, trước các nhà ga, các tiệm 24/24 (conveniene store) v.v... Cho đến năm 2007 thì ngày xổ loại nengajo này là vào ngày lễ thành nhân (thứ hai của tuần lễ thứ hai tháng giêng), nhưng từ năm 2008, thì đổi thành ngày cuối tháng 1 của năm mới, giải thưởng là một hình thức mừng tuổi (toshidama-年玉), thường thường thì là vài bộ tem kỷ niệm, đồ dùng trong nhà v.v… Có loại nengajo in sẵn hình ảnh con giáp của năm đó kèm những lời cảm ơn năm cũ, lời chúc cho năm mới, có loại trống trơn để người mua tự trang trí. Muốn đối tượng nhận được ngay ngày mồng một tết thì phải gửi trước ngày 15/12. Vì thế cứ khoảng thời gian này, nhất là tại các công sở, công ty thường có một bộ phận chuyên biệt để lo chuyện viết và gửi. Học sinh, sinh viên lại có thêm việc làm ngày tết.
Các dịch vụ làm nenga-hagaki nở rộ, chỉ cần một tấm hình và nội dung, sẽ có ngay một nengajo theo ý muốn với giá tương đối rẻ. Cũng có người tự “sáng tạo”, vì chỉ cần một máy tính có cài software làm nengajo và một máy in màu là có thể có ngay “cánh thiệp đầu xuân”, tuy nhiên “bắt mắt” hay “rối mắt” thì lại còn…. tùy người đối diện. Nhưng cũng có nhiều người thích “làm bằng tay” chẳng hạn con gái tôi, nó rất nhiều bạn, bạn cùng lớp, bạn cùng nhóm thể thao, bạn học thêm, bạn học cũ…. Mỗi lần tết về là thấy hí ha hí hoáy suốt ngày với đủ thứ bút màu vẽ đầy hoa lá cành trên từng nengajo một. Con gái tôi lý luận: “người nhận sẽ thấy “kimochi” (thích thú) hơn vì “tiềm tàng” tấm lòng người gửi qua nét chữ, nội dung”. Tôi thì thấy phiền và mất thì giờ quá nhưng hoàn toàn “lý giải” được điều đó.
Sau ngày tết, “lỡ” có nhận được nenga-hagaki của ai mà mình quên hay đã không gửi, thì có cái màn đáp lễ, vì thế việc gửi cánh thiệp đầu xuân còn kéo dài mãi cho đến sau ngày tết cả nửa tháng. Nếu mua quá “độ” không dùng, có thể đến bưu điện để đổi tem với lệ phí 10 % giá bưu thiếp (bây giờ là 50 yen, lệ phí đổi là 5 yen). Năm ngoái số nenga-hagaki được bán ra là 366 triệu 577 ngàn tấm.

Tôi tuy bạn không ít, nhưng chả bao giờ tôi nghĩ là sẽ gửi cho ai, và lẽ dĩ nhiên là cũng chẳng có ai gửi cho mình, ngoại trừ bưu thiếp của các ông to bà lớn như Chủ tịch, Giám Đốc, trưởng phòng các hãng bảo hiểm nhân thọ, công ty điện thoại, hãng sửa nhà, hãng sửa ống nước, hãng sửa xe hơi v.v…. mà năm nào tôi cũng nhận.Tổng vệ sinh (Osoji)
Nói chung thì ở đâu cũng vậy, ai cũng muốn “sạch sẽ” mà đón tết, chỉ tùy theo cách giải thích và cách “tổng vệ sinh” của từng nước mà thôi. Người Nhật cũng vậy, cuối năm, họ “phát động chiến dịch Osoji” nhà cửa để xóa những điều xui xẻo của năm cũ rồi đón may mắn trong năm mới, còn gọi là “susuharai” (quét sạch bồ hóng, bụi bặm). Dịp này, mọi người xúm lại lau chùi thật kỹ từng… xăng ti mét, len cả vào những xó xỉnh, ngóc ngách mà bình thường không ai để mắt tới. Nhà của người nào thì dĩ nhiên người đó….. lo. Còn các hãng xưởng thì ai nấy đều phải…. lo. Ngày cuối cùng thường là 28 hay 29/12, chỉ làm nửa buổi hay hơn một chút tùy theo tình hình hãng, sau đó thì toàn thể “nhân viên” lớn bé đều phải “Osoji” theo sự phân công đã được chỉ định trong phiên họp đầu tuần. Trong lúc mọi người đang đánh vật với “bụi bặm”, thì có một nhóm nhỏ, thường là phái nữ âm thầm chuẩn bị chuyện “hậu osoji”. Vì tất cả cùng “lo” nên osoji chỉ mất tối đa là 2 tiếng, và “Thời gian còn lại ta cho nhau tất cả em ơi”. Nhóm “hậu osoji” bắt đầu vào việc.Còn bao nhiêu “mồi” và bao nhiêu “miếng”
Hãy một lần mang ra “làm” hết
Hãy một lần khôi phục lại, niềm vui
(Thơ Nguyễn Tất Nhiên…. chế)
Không linh đình như tiệc tất niên, chỉ cần mồi là vài bao đậu phộng, khô mực, sembei, vài phần sushi, vài chai rượu Nhật và vài lon bia là đủ. Sau lời cám ơn của “xếp” sau 1 năm dài làm việc, tất cả lòng như mở hội, chuyện cứ thế là tuôn ra không ngừng nghỉ.
Đúng giờ kẻng xong việc, họ chào và chúc nhau đón một năm mới tốt đẹp (Yoi toshi mukae kudasai) rồi ra về hẹn gặp lại sang năm.
Chia tay xong, giống như mọi nhà, thế nào trước cửa hãng, sẽ có ai đó dựng vài ba thứ biểu hiện ngày tết chẳng hạn như một chậu cây thông và 3 thanh tre gọi là kadomatsu. Ngoài ra, có nhiều nhà còn trưng bày nhiều thứ khác như Shimenawa là một dây thừng có buộc những dây rơm thòng xuống, Kagami mochi là hai bánh mochi để chồng lên nhau, bánh trên nhỏ hơn bánh dưới và trên 2 bánh có một quả quít v.v….. . trong nhà thì đặt Kamidana, là một bàn thờ làm bằng gỗ có hình dáng giống như một ngôi đền thần đạo thu nhỏ, có đặt một chai sake và Kagami mochi. Tất cả đều mang ý nghĩa riêng, giải thích thì hơi dài nhưng theo truyền thuyết thì họ tin vào một vị thần nào đó để được gìn giữ, với hy vọng các ông thần này sẽ đem đến cho gia đình, cho công ty sự thịnh vượng, may mắn, trường thọ và hạnh phúc trong năm mới.

          Kadomatsu        Shimenawa            Kagami mochi                          Kamidana

Không biết các ông thần này có đem đến may mắn như mọi người mong đợi không, nhưng tôi nghĩ là chắc không đến tôi, vì có bao giờ…. tôi chưng những thứ này!

Phút giao mùa

“Có đi thì đi mau mau
Giao thừa thời nhớ rủ nhau về nhà”
Vì tha phương cầu thực, vì miếng cơm manh áo, vì nhiều lý do nên có một số người phải xa lìa nơi “chôn nhau cắt rốn” nhưng cứ vào dịp tết thì đều có khuynh hướng về quê ăn tết. Xe điện, máy bay, xe buýt đường xa đều không còn chỗ nếu không đặt trước. Nói thế, nhưng chỉ những người nào có gia đình muốn cho các cháu về thăm ông bà, muốn tận hưởng không khí tết đúng nghĩa, muốn cho bố mẹ già vui vẻ… sống thêm vài chục tuổi thì mới “tung cánh chim tìm về tổ ấm”; còn giới trẻ thì có những niềm vui khác, chẳng hạn tham dự các chương trình ca nhạc live show chờ giờ count down (trước giao thừa khoảng 5 giây, tất cả cùng đếm ngược từ 5 cho đến 0 thì…. niềm vui òa vỡ) hoặc kéo nhau sang Bali (Indonesia) tắm nắng, sang Hawai trốn lạnh v.v….
Đêm 31/12, họ quây quần bên mâm cơm thịnh soạn hơn ngày thường, nói chuyện đời, xem TV chờ đợi “phút giao mùa”. Trong đêm này, có 1 chương trình được mọi người xem nhiều nhất là của đài NHK tên “Kouhaku Uta Gassen”, với sự góp mặt của các ca sĩ nổi tiếng được tuyển chọn dựa trên tiêu chuẩn: có ca khúc được yêu chuộng nhất trong năm và không hề có… tai tiếng. Các ca sĩ sẽ được chia thành 2 đội: nữ thì “đội hồng”, nam thì “đội trắng”. Tuy nhiên nếu là một ban nhạc có cả nam lẫn nữ, thì sẽ ưu tiên cho “giới tính” của ca sĩ chính, nếu song ca thì đương nhiên thuộc “đội trắng”…. Ban giám khảo gồm nhiều thành phần: tuyển thủ đoạt huy chương vàng Olympic, người lãnh giải Nobel, tuyển thủ yakyu, nhà văn nổi tiếng v.v.., khán giả hiện diện tại hội trường, khán giả tham dự qua truyền hình, điện thoại trực tiếp đến người xử dụng điện thoại cầm tay…. Đây là chương trình của đài phát thanh quốc gia (NHK) với thành phần ca sĩ hùng hậu nhất, chuẩn bị kỹ lưỡng nhất so với chương trình của các đài tư nhân khác và còn là nơi giới thiệu những thời trang nổi nhất trong năm, qua trang phục của các ca sĩ tham dự. Cho đến năm 2009, khi nam ca sĩ “bống” Mikawa Kenichi và nữ ca sĩ Kobayashi Sachiko còn được chọn, ai cũng háo hức muốn xem 2 ca sĩ này sẽ ăn mặc thế nào, bộ quần áo đặc biệt chỉ dành cho đêm đó và giá có khi….. chỉ khoảng 10 triệu thôi (100.000 mỹ kim), nhưng sau đó cả 2 bị dính vào một “trục trặc” nào đó nên bị ra rìa từ năm 2011. 





        Kitashima Saburo             Takahashi Mariko                            Hamasaki Ayumi

Chương trình bắt đầu từ 7 giờ 15 đến 11 giờ 45, chia ra 2 phần: ngoại trừ bài hát mở đầu phải là ca sĩ thứ “xịn” (lần này là Hamasaki Ayumi), phần đầu thường là các ca sĩ, ban nhạc tham gia lần đầu tiên hay vài lần, phần 2 là phần ca sĩ kỳ cựu, càng về sau càng hấp dẫn. Bài hát trong chương trình không cứ phải là bài hát mà ca sĩ đó nổi tiếng trong năm mà là bài hát được nhiều người yêu chuộng, có nghĩa là khi nhắc đến bài hát đó thì phải nhớ ngay ca sĩ đó, chẳng hạn nữ ca sĩ Takahashi Mariko của “đội hồng” đã hát bài “For You” nổi tiếng từ năm 1982. Lần này, hội trường dậy sóng khi ca sĩ “enka” lão làng Kitashima Saburo của “đội trắng” đã chấm dứt chương trình tranh tài với bài hát “Matsuri” và cũng là lần cuối cùng của ông sau 50 lần góp mặt.Sau 4 tiếng 30 phút tranh tài, hai đội được toàn ban giám khảo chấm điểm. Lần thứ 64 này thì cờ chiến thắng lại được trao cho “đội trắng”. Tính số lần thì “hồng” thắng 28, “trắng” thắng 36 lần.

Và bữa cơm ấm cúng tiếp tục kéo dài chờ “phút giao mùa” và thế nào cũng có bát mì toshikosi soba, thứ mì truyền thống của người Nhật. Theo tôi, bình thường thì bát mì này không thể sánh bằng…. tô phở, tuy nhiên ngay đêm đó, bát mì ngon không thể tả… hơn hẳn tô phở. Chắc có lẽ vì…. kimochi (cảm giác).

Đúng 0h đêm giao thừa thì đồng loạt có những hồi chuông vang lên lanh lảnh “khắp không trung”, không biết là chuông…. từ các ngôi chùa trên toàn quốc Nhật hay chuông nghe qua truyền hình và vang đúng 108 lần. Theo giải thích thì 108 hồi chuông này sẽ xua đuổi 108 ham muốn trần tục khiến con người khổ sở. Từ giây phút đó, nếu không ngại “lạnh”, thiên hạ sẽ xuất hành (hatsumo) đến các chùa hay đền và “đường trần dập dìu người đi hái lộc đầu năm” 

Ngày đầu một năm

Đầu năm đi viếng đền Asakusa

Người Nhật nhất là giới trẻ trong đó có….. con gái tôi thường hẹn nhau ở đâu đó từ trước sáng sớm để cùng nhau nhìn ngắm cảnh mặt trời mọc với mong muốn một khởi đầu mới tốt đẹp. Cũng vào giờ đó, các đài truyền hình thường trực tiếp hình ảnh mặt trời mọc tại các điểm khác nhau trong nước Nhật để người dân cùng chiêm ngưỡng.
Mồng một tết ở Việt Nam, dân Việt thường kéo nhau đi Lăng Ông để “cầu thanh đắc lộc”, còn người Nhật hay đi đến những chùa hay đền để cầu nguyện cho “năm mới hanh thông”. Cũng như Việt Nam, các trẻ em rất mong Otoshidama (tiền lì xì, mừng tuổi) từ người lớn, các em càng lớn thì bố mẹ càng… khổ. Còn một nơi nữa mà nhiều người muốn “xuất hành” trong ngày đầu năm nữa là các cửa hàng lớn (quần áo, đồ điện v.v....) để mua được những “túi lộc” (fukubukuro-lucky bag), chẳng hạn giá một “túi lộc” có giá là 15,000 yen (khoảng dưới 200 mỹ kim) nhưng “nội dung” của túi lộc tính theo giá bán ngày thường có thể là 40,000 yen hay hơn nữa. Đúng giờ mở cửa, thiên hạ ào vào và ai nhanh tay thì “lộc” cứ tha hồ mà xách về.
Nói tóm lại “lộc” xin ở chùa là lộc “tượng trưng”, còn “lộc” tại các cửa hàng lớn nữa là lộc “chính hiệu con nai vàng ngơ ngác”.

Túi lộc

Ngày mồng hai và mồng ba có người đi thăm viếng bạn bè, người thân, đồng nghiệp và không ít người đi xem chạy tiếp sức, tiếng Nhật gọi là Ekiden (駅伝 - âm Việt là “mã truyền” nghĩa là truyền tin cho nhau bằng ngựa).
Bộ môn này ra đời tại Nhật Bản cách đây khoảng 100 năm. Có rất nhiều giải Ekiden trên toàn quốc Nhật, nhưng chỉ có một giải được trực tiếp truyền hình và nhiều người theo dõi nhất là giải Tokyo Hakone Ekiden.
Đối tượng tham dự là nam sinh viên tại các trường đại học và cao đẳng trên cả nước. Tokyo Hakone Ekiden được tổ chức vào ngày 2 tháng 1 hàng năm, và kéo dài trong 2 ngày, mỗi đội gồm 10 tuyển thủ, họ phải hoàn tất chặng đường đua dài gần 220 km. 

7 giờ sáng ngày 2 tháng 1, các tuyển thủ xuất phát từ Otemachi (Tokyo, trước cửa tòa báo Yomiuri) họ sẽ đến địa điểm Hakone, sau khi qua 5 trạm chuyển tiếp tại Tsurumi, Totsuka, Hiratsuka, Odawara với đoạn đường dài 108km. Và 7 giờ sáng ngày 3/1 họ lại trở về Tokyo, đoạn đường dài 109,9 cây sổ. Tại mỗi trạm chuyển tiếp sẽ có một tuyển thủ đợi sẵn ở đó để nhận “tasuki” (một chiếc khăn) rồi tiếp tục chạy đến trạm kế tiếp. Nhiều khi, chờ lâu quá... mà vẫn chưa thấy “quân ta” chạy đến, thì phải đành lấy một “tasuki” khác rồi tiếp tục cuộc thi chứ biết.... “chờ em chờ đến bao giờ”. Họ chạy trong tiếng reo hò, cổ võ của bạn bè, người đi xem đứng đầy hai bên đường. Đối với người Nhật, thì ngoài yếu tố rèn luyện thể xác thì Ekiden còn là môn thể thao, mang tinh thần đồng đội, sức mạnh của đoàn kết. 

Món ăn, món uống ngày Tết

Trong những ngày đầu năm, người Nhật thường uống Nihon- shu (rượu Nhật) đặc biệt dành cho ngày Tết với rất nhiều loại tha hồ mà chọn, không “gắt” như “đế” của phe ta mà rất “nhẹ nhàng”. Nhớ có một lần, đến nhà một người bạn Việt lúc buổi trưa mồng 2, “nhân tiện” ông bạn mời vài ngụm “amazake” đầu năm, nể tình tôi cũng chiêu vài ngụm và rồi cứ thế là.... “chiều đi lặng lẽ màn đêm dần trôi” lúc nào không biết.
Về món ăn thì Nhật có “osechi” gồm nhiều món “nho nhỏ, xinh xinh” đựng trong 3 cái hộp xếp chồng lên nhau gồm Ise ebi (tôm hùm), “tai” (cá chép), “tazukuri” (cá khô kho), “kamaboko” (chả cá), “kazunoko” (trứng cá), “konbu” (rong biển), “kuro-mame” (đậu đen), “datemaki” (trứng đúc cuộn), “zōni” (súp nóng gồm rau, cá hoặc thịt gà, mochi) v.v.... Tất cả thường là món nguội trừ zoni, đặt trước hay mua ngoài tiệm mang về. Mỗi món đều mang ý nghĩa riêng và được giải thích rất rõ ràng, nhưng thú thực tôi hoàn toàn không “hảo” món Osechi thuần túy Nhật này vì hầu hết là cá.... nên xin cho phép tôi... lướt qua, nhưng có điều những món ăn này rất tốt cho sức khỏe, chả thế mà Unesco tháng 12 vừa rồi đã chọn “món ăn Nhật” (washoku) là di sản văn hóa vô hình thể.

Ngoài ra, cũng còn một loại bánh thường thấy gọi là “mochi” làm bằng bột nếp, hơi giống bành dày Việt Nam, đem nướng và ăn chung với rong biển, hoặc cho vào chè đậu đỏ (shiruko), zoni. Riêng tôi chỉ ăn mochi khi có.... giò bò, một món “giao lưu” Nhật-Việt “ và cứ bị “mẹ cháu” khiển trách hoài: Gớm, ở đâu mà sẵn cho ông thế?

Mochi                                    Shiruko                                            Zoni

Trên đây là ghi nhận của cá nhân tôi về Tết Người sau hơn nửa đời người ở Nhật, rất chủ quan và... đại khái. Xin tha thứ và mời quí vị đọc tiếp“Tết mình”

Nhập gia phải tùy tục, vả lại ngày Tết Ta phải đi cày nên người Việt thường lấy Tết Người làm Tết Mình. Tôi được hưởng Tết Mình từ lúc “Hội Xuân” xuất hiện vào năm 1983 do sáng kiến của ông bạn tôi là Huỳnh Lương Thiện, lúc đó ông đang là thông dịch cho trại tị nạn Misono, Fujisawa.

Ông bầu Hội Xuân 1983

Misono là một trại tạm cư của cơ quan công giáo Caritas nằm cách trung tâm Tokyo khoảng 1 tiếng rưỡi xe điện. Trại có một gian gồm nhiều phòng để bà con tỵ nạn tạm trú và hội trường để bà con tụ họp, diện tích của toàn trại cũng khá rộng, nếu tính luôn “cái thung lũng” nằm kế bên không ai dám bén mảng vì nguy hiểm. Tính cho dư dả, thoải mái thì có thể chứa được khoảng vài trăm người.
Khi Hội Xuân được “bày ra”, trại gồm những tay chiến của nấu nướng đã nghĩ ra nhiều món “quá sức” Việt Nam và đụng ngay khó khăn: nguyên vật liệu, gia vị lấy đâu ra vì ở Nhật tìm không phải dễ.
- Có một bác chuyên làm giò thủ, muốn ngon phải tìm bằng được cho bác đầu heo. Tìm đâu bây giờ? Nhưng với truyền thống “nantoka naru” (thế nào cũng xong) của dân ta, không biết tìm thế nào mà một hôm lúc tôi ghé nhà bếp trại, tôi muốn…. xỉu vì cả chục cái đầu ông “trư bát giới” xếp hàng dài trước mặt. Hỏi ra thì biết là phe ta đã hỏi từ “người này” sang “người nọ” lung tung cả lên rồi sang đến “người kia” thì được chỉ phải lên tận Ueno (cách trại gần 2 tiếng đồng hồ xe điện), nơi có chợ người Đại Hàn bán những thứ giống y chang Việt Nam.
- Có anh “chuyên trị phở” bên nhà tình nguyện trổ tài với điều kiện phải đủ “đồ nghề”, nếu không thì …. mất tiếng; thịt thà, xương xẩu thì không đến nỗi, nhưng gia vị và bánh phở thì làm gì mà có, chả lẽ bánh phở mà dùng sợi udon (giống sợi bánh canh)? cũng giống như bún riêu mà dùng sợi spaghetti của Ý thì nó sẽ ra cái “giống” gì? lại phải đặt mua tận bên Thái, và tất cả gửi bằng máy bay.
- Có một chị chuyên làm bánh chưng giò chả, chị vui lòng đóng góp nếu: các anh đi tìm cho tôi lá dong nếu không thì lá chuối và…. hàn the, không có thì bánh không có màu xanh của lá và giò thì bở không dính lại. Không biết ông Thiện đi “liên hệ” với ai chở về trại nửa xe lá chuối, còn tôi lãnh nhiệm vụ tìm hàn the. Tôi tra tự điển từ tiếng Việt qua tiếng Anh (borac) rồi từ Anh qua Nhật biết được tên gọi hàn the là “hosha”. Tôi vào tiệm thuốc tây gọi mua nửa ký, người bán hỏi: ông mua thuốc này dùng vào việc tẩy rửa, khử trùng? Tôi giật mình nhưng ừ đại, về nói lại với chị, chị bảo: Úi giời, người ta ăn cả mấy chục đời ở Việt Nam rồi mà có chết thằng Tây nào đâu.
- Có một món không thể thiếu trong bàn nhậu là hột vịt lộn. Người Nhật ít ăn vịt chỉ ăn gà, thế thì hột gà lộn ở đâu có? Nghĩ đi nghĩ lại, phe ta “đột nhập” vào thẳng trại nuôi gà hỏi mua trứng gà ấp 10 ngày. Chủ trại gà hỏi mua để làm gì và mấy ông lấy gì mà ấp? Nhanh trí, phe ta trả lời: chúng tôi mua về để… cúng ngày Tết.
Dài giòng để quí vị thấy “cái thuở ban đầu đầy khó khăn ấy”.

Hội xuân 1984 tại Misono Fujisawa

Lúc đó, cái nhà ga Zengyo gần trại tự nhiên nhộn nhịp lên vì vài trăm người Việt khắp nơi kéo về. Khai mạc lúc 9 giờ, nhưng khoảng 1 giờ chiều thì các món ăn, món nhậu hết sạch sành sanh. Ban tổ chức chỉ có nước cúi đầu xin lỗi, mọi người ra về trong tiếng lầu bầu hậm hực.
Sau đó 1 năm (1984) cũng tại Misono kinh nghiệm tràn trề nên tưng bừng hơn, chu đáo hơn, còn có sự tham dự của nữ ca sĩ Nguyệt Ánh và sự xuất hiện của phòng trà “Đêm Saigon” với một dàn nhạc đầy đủ nhất từ trước tới nay, và còn tưng bừng…. hơn nữa vào những năm sau, kinh qua bao nhiêu địa điểm, trên Kanto thì từ Misono (Fujisawa), khuôn viên nhà thờ Ignatious (trung tâm thành phố Tokyo), khuôn viên nhà thờ Fujisawa và hiện tại là công viên Shonandai….., còn ở dưới Kansai thì thường là những nhà thờ nằm trong khu vực nhiều người Việt định cư như Himeji, Kobe, Osaka.....

Hội Xuân 1986 Tại Tokyo – Osaka

Thời đó còn trẻ, còn khỏe, tôi đã gặp mấy “thằng” em toàn là dân chơi nhạc từ phương xa như Osaka, Wakayama. Tụi tôi kết nhau văn gừng văn nghệ suốt bốn mùa lá đổ. Vừa hội xuân Kanto sáng mồng một xong là phải chuẩn bị cho hội xuân Kansai sáng mùng 3.
Nhà tôi trở thành điểm tập trung, cứ trước tết 1 ngày là bao nhiêu nhân tài văn nghệ đều có mặt để tập cho chương trình văn nghệ mừng Xuân mới. Bố tôi luôn miệng nhắc nhở mẹ tôi: “bà chuẩn bị cho mấy cậu mấy cô ở xa về”, mẹ tôi vất vả vì phải lo cho cả chục con người, nhưng bà vui lắm. Tụi tôi không đón giao thừa bằng món Nhật, mà bằng những món thuần túy Tết Việt Nam mà mẹ tôi đã dày công nghiên cứu.
Mới đó mà đã vài chục năm, bố mẹ tôi đã ra đi cả, mấy thằng em thì mỗi người mỗi ngả, có thằng bỏ “nghề”, còn có thằng thì vẫn kiên trì “tay đàn tay cuốc” góp mặt trong những sinh hoạt cộng đồng dưới vùng Kansai.
Tháng 4/2012 tụi tôi gặp nhau tại Tokyo, Kobe lúc Thanh Lan-Lâm Thúy Vân sang Nhật tham dự “lễ khánh thành bia tạ ơn của người Việt tị nạn tại Nhật”, tôi bị… ra rìa vì “tiếng đàn nghe vụng quá” mà chỉ được phép “nói nhăng nói cuội”. Tháng 12/2012, tháng 3/2013 gặp lại mấy người bạn cùng lứa tuổi đã trên 6 bó tại Nhật, tại Hoa Kỳ, tôi cũng “ra chiêu” nhưng chả còn được như xưa sau gần mấy tháng tập lại muốn... sưng cả tay.

Hội Xuân năm nay, tại công viên Shonandai (Kanagawa) ngồi trong lều nhìn ra ngoài sân khấu lộ thiên, thấy có nhóm nhạc trẻ lạ hoắc không biết từ đâu tới, chơi nghe cũng “cảm động”, tôi “bùi ngùi” nhớ lại mấy chục năm trước, tại Hội Xuân Ignatious (Tokyo) bố tôi và mấy ông bạn lúc đó cũng đứng trong lều nhìn ra xem tôi và mấy thằng em “múa may” rồi cười tủm tỉm. Sao mà giống nhau thế? Còn mấy thằng em tôi đã làm gì trong những ngày tết? tụi nó có chơi nhạc không? hay là cũng đang trong “tâm tình tưởng nhớ” giống như tôi?
Tôi đã viết về “Tết Người-Tết Mình” và lại sắp đến

Tết Ta

 Chả có gì đáng nói cả vì
Tết Ta “ta” phải đi cày
Cày hoài đợi đến…. Tết Người sang năm.

Tôi chấm dứt chuyện Tết Người-Tết Mình-Tết Ta ở đây. Mong quí vị bận rộn… với công việc vào dịp Tết Ta, vì rảnh rỗi thì có nghĩa là …. quí vị đang thất nghiệp hoặc phải “ngồi chơi xơi nước”, chắc chẳng có nỗi chán chường nào hơn nữa vì suốt ngày cứ phải “tôi nhìn tôi… trên vách”.
Hẹn thư sau
Sayonara

Vũ Đăng Khuê